Τζαμπατζήδες της ελευθερίας είναι ο χαρακτηρισμός του Ν. Κοτζιά για όσους δεν συμμετέχουν στους κοινωνικούς αγώνες, αλλά καρπώνονται τα οφέλη από τους αγώνες των άλλων. Ενδιαφέρουσα τοποθέτηση, χωρίς κατ’ ανάγκη να την υιοθετώ.
Από τον πρόλογο του στο βιβλίο του Α. Σεν «Ελευθερία ως ανάπτυξη»
«… Α. Αρνητική και Θετική ελευθερία
Η έννοια της αρνητικής ελευθερίας υπονοεί και συμπεριλαμβάνει το δικαίωμα, αλλά και τη δυνατότητα, να αποτρέψει κάποιος μετά από δική του επιλογή να συμβεί κάτι ή όχι. Είναι η ελευθερία της αντίστασης. Της περίσωσης ενός χώρου, δομής, σχέσης. Αντίθετα, με την έννοια της θετικής ελευθερίας, προσδιορίζουμε το δικαίωμα, αλλά και την ικανότητα, να εκτιμά κανείς μια κατάσταση, να μπορεί να διαμορφώνει εναλλακτικές, να επιλέγει ανάμεσά τους και να υλοποιεί σημαντικά τμήματα των επιλογών του. Είναι η ελευθερία της δημιουργίας. Βέβαια, οι δύο αυτοί τύποι ελευθερίας διαχωρίζονται ορισμένες φορές πραγματικά, αλλά αυτός είναι ένας μεθοδολογικός και «μόνο» διαχωρισμός. Με την έννοια ότι ο πραγματικά ελεύθερος άνθρωπος που διεκδικεί «το δικαίωμα στην απαρχή» συνδυάζει την δημιουργία με την αποτροπή. Η αποτροπή πάντα εμπεριέχει στοιχεία δημιουργικά και η δημιουργία αποτελεί ταυτόχρονα άρνηση και αποτροπή.
Β. Ενεργητική και Παθητική Ελευθερία
Με αφετηρία την έννοια της αρνητικής και θετικής ελευθερίας, προτείνουμε την εισαγωγή των εννοιών της ενεργητικής και παθητικής ελευθερίας. Προσδιορίζουμε δε, ως ενεργητική ελευθερία την ικανότητα και δυνατότητα να διαμορφώσει κανείς τους όρους (έστω τμήμα τους) της ύπαρξής του, και να μπορεί να τους αλλάξει, ατομικά και συλλογικά. Οι όροι που μπορεί να αλλάξουν με την ατομική δράση δεν είναι ίδιοι, ούτε και προκύπτουν από τις ίδιες διαδικασίες με εκείνους που απαιτούν συλλογικές δράσεις. Ως παθητική ελευθερία ορίζω την ελευθερία που προκύπτει από την δράση ή και τις θυσίες των άλλων. Πρόκειται, αν θέλουμε να μιλήσουμε με τους όρους της δημόσιας πολιτικής, για τους τζαμπατζήδες της ελευθερίας. Οι τελευταίοι δεν καταβάλουν προσπάθειες για περισσότερη ελευθερία, δεν αγωνίζονται ενεργητικά για την διεύρυνσή της, αλλά, παρά την παθητική τους στάση, αποκτούν όλα τα αγαθά της. Ασχολούνται με άλλα ζητήματα, καρπούνται τα αποτελέσματα από αυτές τις ενασχολήσεις, όμως γίνονται ταυτόχρονα συμμέτοχοι θετικών αποτελεσμάτων που προκύπτουν από τη δράση τρίτων.
Από την δημόσια πολιτική γνωρίζουμε το παράδειγμα του μη απεργού, ακόμα και του απεργοσπάστη, ο οποίος δεν θέτει τον εαυτό του στον κίνδυνο της απόλυσης ή έστω της περικοπής του εισοδήματός του. Αν η απεργία δεν πετύχει, δεν θα έχει χάσει –κατά τη γνώμη του πάντα, βραχύχρονα και ατομικά– τίποτα, ίσως μάλιστα να έχει καλυτερέψει τις σχέσεις του με τους νικητές της μάχης που προκάλεσε η απεργία. Αν, πάλι, η απεργία κερδηθεί, καρπώνεται και εκείνος τα υλικά της αποτελέσματα, έστω και αν ηθικά έχει μειωθεί έναντι των συναδέλφων του. Το ίδιο θα μπορούσε να πει κανείς για τους αγωνιστές της αντιδικτατορικής δράσης που συμβάλλουν στην ανατροπή μιας χούντας, όπως εκείνη του 1967 στην πατρίδα μας. Η ανατροπή της επανέφερε ένα πιο ελεύθερο καθεστώς από εκείνων των συνταγματαρχών. Αποδέκτες της δεν ήταν μόνο οι αγωνιστές της εποχής της χούντας, αλλά και εκείνοι που την ανέχτηκαν, ακόμα και στήριξαν. Όπως λοιπόν ο τζαμπατζής των συλλογικών αγώνων έτσι, ανάλογα, και εκείνος που απολαμβάνει τσάμπα τα αποτελέσματα της κοινωνικής δράσης και των αγώνων μπορεί να ονομαστεί, αυτή είναι η πρότασή μου, ως «Ο Τζαμπατζής της Ελευθερίας» …»
tanzo