Στην φθίνουσα πορεία της αρχαίας δημοκρατίας, η όλο και μεγαλύτερη μεταβίβαση της εξουσίας σε όλο και λιγότερους σχετίζεται με την εξάρτηση των οικονομικών από ιδιώτες χορηγούς. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχε οργανωμένο σύστημα άμεσων φόρων τα έσοδα από τους οποίους θα διαχειρίζονταν η πόλη, με αποτέλεσμα η πόλη να προσφεύγει στις λεγόμενες «λειτουργίες» με τις οποίες κάποιος πλούσιος αναλάμβανε κάποια οικονομική υποχρέωση (πχ τα έξοδα συντήρησης ενός πλοίου) και τις «εισφορές» που ήταν έκτακτη φορολογία. Οι δύο αυτοί τρόποι χρηματοδότησης είχαν υποχρεωτικό χαρακτήρα και ο σκοπός τους καθορίζονταν από την πόλη. Εκτός αυτών υπήρχαν και οι «επιδόσεις» που ήταν μια μορφή ευεργεσίας και η πόλη απηύθυνε πρόσκληση προς τους πλούσιους πολίτες να συνεισφέρουν για να καλυφθεί μια δαπάνη για έναν προκαθορισμένο από την πόλη σκοπό.
Εκτός από τις «επιδόσεις» υπήρχαν και οι «εθελοντές ευεργέτες», δηλαδή πλούσιοι πολίτες οι οποίοι καθόριζαν τον σκοπό της ευεργεσίας τους. Οι ευεργέτες δέχονταν τιμές, δημόσιο έπαινο, στεφάνωμα, γιορτές προς τιμήν τους, ονοματοδοσία κτιρίων, τιμητικές επιγραφές, διακεκριμένες θέσεις κλπ. Αυτή η αυξημένη ορατότητα των ευεργετών ονομάζεται ευεργετισμός και συνοδεύονταν από έναν κοινωνικό και πολιτικό ρόλο.
Στη σύγχρονη εποχή, και ειδικά στην πόλη μας, οι ευεργέτες δεν λαμβάνουν ως αντάλλαγμα δημόσια αξιώματα, αλλά μόνο δημόσια αναγνώριση. Ταυτόχρονα όμως, οι ειδικές συνθήκες που λαμβάνουν χώρα οι ευεργεσίες φέρνουν στην επιφάνεια το πιο σοβαρό πρόβλημα στην τοπική μας αυτοδιοίκηση: την ανικανότητα και την επακόλουθη πολιτική και κοινωνική παρακμή. Έτσι η ευεργεσία από έσχατη λύση σε περιόδους οικονομικών δυσκολιών, κατέστη πρώτη επιλογή λόγω της ανετοιμότητας της δημοτικής αρχής να αξιοποιήσει τους διαθέσιμους πόρους στη βάση των άμεσων αναγκών των πολιτών. Αντί να ικανοποιούνται οι ανάγκες των πολιτών στη βάση των προτεραιοτήτων τους, ικανοποιούνται ανάγκες στη βάση των επιθυμιών των ευεργετών. Η μοναδική προσπάθεια που καταβάλει η δημοτική αρχή είναι επικοινωνιακού χαρακτήρα που έχει ως σκοπό να αντιστρέψει την πραγματικότητα και να παρουσιάσει τις επιθυμίες των «εθελοντών ευεργετών» ως προτεραιότητες των δημοτών προκειμένου να κρύψει τη δική της ανυπαρξία.
Έτσι, από την επισκευή του παλαιού κολυμβητηρίου, που ήταν μια απολύτως λογική αρχική επιλογή για τα μεγέθη της πόλης μας, φτάνουμε στην χρηματοδότηση από ευεργέτη ενός σούπερ ουάου νέου κολυμβητηρίου που τελικά δεν φαίνεται να προχωράει και τελικά στην επιλογή ενός άλλου ευεργέτη για ένα κολυμβητήριο-προπονητήριο χωρίς κερκίδες. Και από τις καθόλου εδώ και δεκαετίες κερκίδες, σε μια ακριβή για την πόλη μας κερκίδα. Και αφού παρόλα αυτά περίσσεψαν χρήματα και ήταν παντελώς απροετοίμαστοι, παρουσιάστηκε ως πρώτη προτεραιότητα ο περίπατος στον περιφερειακό που ήταν επιθυμία ενός ευεργέτη, ένα χρήσιμο μεν έργο, όχι όμως πρώτης προτεραιότητας όπως πχ ένα θέατρο ή ένας κινηματογράφος.
Έτσι, ο θεσμός της ευεργεσίας από προϊόν της ανάγκης, και ενδεχομένως ένα μέσον για την επίτευξη ορισμένων σκοπών που θα κάλυπταν πραγματικές και άμεσες ανάγκες που δεν μπορούν να καλυφτούν με άλλον τρόπο, κατέληξε να σηματοδοτεί την ανικανότητα της δημοτικής αρχής να επιτελέσει στοιχειωδώς το ρόλο της.
Σε μια σύγχρονη κοινωνία που έχει οργανωμένο σύστημα φορολογίας, και «λεφτά υπάρχουν», η ευεργεσία μπορεί να αποτελεί έσχατη λύση για κάλυψη κοινωνικών αναγκών και μόνο με την μορφή των αρχαίων «λειτουργιών», δηλαδή προκαθορισμένων από την πόλη αναγκών και όχι επιθυμιών του ευεργέτη.
Επαναλαμβάνω τα λόγια του καθηγητή Χανιώτη για τους ευεργέτες της αρχαίας εποχής που φυσικά ισχύουν και σήμερα: «δεν μπορούμε να περιμένουμε από δημόσιες επιγραφές να εκφράσουν αυτό που μάλλον θα σκέφτονταν πολλοί άνθρωποι: ότι αυτοί οι ευεργέτες ήταν απλώς τα αναγκαία κακά της πόλης τους.»
Πηγές
Mathesis. Άγγελος Χανιώτης. Δημοκρατίες στην αρχαία Ελλάδα: Γένεση και εξέλιξη. Εβδομάδα 5: Η δημοκρατία στη μετακλασική πόλη 5.1.2 Η επιβίωση και η υπονόμευση των δημοκρατικών θεσμών V5.1.2 Ευεργέτες: το αναγκαίο κακό
Mathesis. Άγγελος Χανιώτης. Δημοκρατίες στην αρχαία Ελλάδα: Γένεση και εξέλιξη. Εβδομάδα 5: Η δημοκρατία στη μετακλασική πόλη 5.1.3 Η επιβίωση και η υπονόμευση των δημοκρατικών θεσμών V5.1.3 Ο πλούτος και η μονοπώληση της εξουσίας
Άγγελος Χανιώτης. Ευεργετισμός στις αρχαίες ελληνικές πόλεις. Τιμή και τίμημα.
Ευεργετισμός∙ αυθόρμητο δώρο ή κοινωνική υποχρέωση;