Πριν από 2 ημέρες πέθανε ο Εουτζένιο Σκάλφαρι. Ο Σκάλφαρι ήταν ιδρυτής του επιτυχημένου εβδομαδιαίου περιοδικού L’Espresso και της La Repubblica, μιας εφημερίδας που έφερε επανάσταση στον Ιταλικό τύπο. Δεν ήταν μόνο δημοσιογράφος, αλλά διετέλεσε και ανεξάρτητος βουλευτής με τα ψηφοδέλτια του Σοσιαλιστικού Κόμματος.
Το 1995, στο περιοδικό Λίμπεραλ, δημοσιεύτηκαν οι επιστολές μεταξύ του Ουμπέρτο Έκο και του Καρδινάλιου Κάρλο Μαρία Μαρτίνι με αντικείμενο την ηθική στον σύγχρονο κόσμο. Μια ελληνική εφημερίδα (δεν θυμάμαι πιά), είχε ως ένθετο τις επιστολές αυτές. Ένας πολύ ενδιαφέρον διάλογος για το απόλυτο και του σχετικού για το θεϊκό και το ανθρώπινο.
Στη συζήτηση υπήρξαν παρεμβάσεις. Μεταξύ αυτών και η επιστολή του Εουτζένιο Σκάλφαρι.
Ο Σκάλφαρι αμφισβητεί τα θεμέλια της ηθικής που θέτει ο Καρδινάλιος και ταυτόχρονα θεμελιώνει την ηθική στον ίδιο τον άνθρωπο.
Λέει λοιπόν ο Σκάλφαρι:
«Ποιο είναι το θεμέλιο της ηθικής πάνω στο οποίο πιστοί και μη πιστοί θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε;
Προσωπικά θεωρώ ότι αυτό στηρίζεται στο ότι βιολογικά οι άνθρωποι ανήκουν στο ίδιο είδος. Θεωρώ ότι στα άτομα αντιστοιχούν και συμβιώνουν δύο ένστικτά ουσιαστικά: εκείνο της επιβίωσης του ατόμου και εκεί της επιβίωσης του είδους. Το πρώτο επιτρέπει τον εγωϊσμό που είναι απαραίτητος και θετικός, εφόσον δεν ξεπερνά το κατώφλι πέρα από το οποίο γίνεται καταστρεπτικός για την κοινότητα. Το δεύτερο καλλιεργεί το αίσθημα της ηθικής, δηλ. την ανάγκη να επιφορτιστούμε τα βάσανα των άλλων για το κοινό καλό.
Κάθε άτομο επεξεργάζεται με τη δική του εξυπνάδα και το δικό του μυαλό αυτά τα βαθιά και βιολογικά ένστικτα. Οι κανόνες της ηθικής αλλάζουν και πρέπει να αλλάζουν, εφόσον αλλάζει η πραγματικότητα μέσα στην οποία εφαρμόζονται. Αλλά πάνω σε ένα σημείο πρέπει να είναι οριστικά αμετάβλητοι εκείνοι οι κανόνες, εκείνες οι συμπεριφορές, που μπορούν να λέγονται ηθικές, εφόσον ξεπερνούν κατά κάποιο τρόπο τους προσωπικούς ορίζοντες και δρουν για να πραγματοποιήσουν το καλό του πλησίον.
Αυτό το καλό θα είναι πάντα ο καρπός μιας αυτόνομης επεξεργασίας και συνεπώς σχετικής, αλλά αυτή δεν θα μπορούσε ποτέ να εξαιρείται την κατανόηση και την αγάπη προς τους άλλους, εφόσον αυτό είναι το βιολογικό ένστικτο που είναι η βάση κάθε ηθικής ενέργειας.
Προσωπικά εγώ δεν εμπιστεύομαι εκείνο το Απόλυτο που υπαγορεύει ετερόνομες εντολές και δημιουργεί ιδρύματα που εκείνο το ίδιο προορίζεται να καθοδηγεί, να τα αγιοποιεί και να τα ερμηνεύει.
Η ιστορία, Καρδινάλιε Μαρτίνι, και εκείνη του θρησκευτικού τάγματος που εσείς ανήκετε, με εξουσιοδοτεί, θα μπορούσα να πω με προκαλεί, να μην εμπιστεύομαι.
Για αυτό ας αφήσουμε τις μεταφυσικές και τις υπερβάσεις, αν θέλουμε να επαναφέρουμε μαζί μία χαμένη ηθική.
Ας αναγνωρίσουμε μαζί την ηθική αξία του κοινού καλού και την ευσπλαχνία στην πιο υψηλή έννοια του όρου. Ας τα εφαρμόσιμο στα βάθη τους, χωρίς να περιμένουμε ανταμοιβές ούτε για να αποφεύγουμε τιμωρίες. Απλά να ακολουθούμε το ένστικτο που προέρχεται από την κοινή ανθρώπινη ρίζα, από το κοινό γενετικό κώδικα που είναι γραμμένο στο κορμί του καθένα μας.
Φεβρουάριος 1996»
Αυτή ήταν η μικρή μου επαφή με τη σκέψη και τη γραφή του Σκάλφαρι